مطالعه‌ی نقوش گلدانی در کاشی‌کاری حمام‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد باستان شناسی- گرایش اسلامی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران، نویسنده مسئول.

چکیده

نقش گلدان‌ انتزاعی با گل‌های ختایی در عصر صفوی و گلدان‌ واقع‌گرا با گل‌های طبیعی قاجاری از نقوش پرکاربرد در کاشی‌کاری این دو دوره محسوب می‌شوند. در حال حاضر یک مورد نقش گلدان انتزاعی واقع در حمام شاهزاده‌ها و یازده مورد نقش گلدان واقع‌گرا با گل‌های طبیعی در کاشی‌کاری حمام‌های تاریخی ایران باقی‌مانده است. نقوش گلدانی در کاشی‌کاری حمام‌های ایران چه ویژگی‌هایی دارند؟ نقش گلدانی حمام شاهزاده‌ها در مسیر تحول نقوش گلدانی انتزاعی عصر صفوی چه جایگاهی دارد؟ هدف مقاله، معرفی و مطالعه‌ی نقوش گلدانی در کاشی‌کاری حمام‌های تاریخی ایران در دوره‌ی صفوی و قاجار است. بر اساس مطالعات انجام‌شده نقش گلدانی حمام شاهزاده‌ها، ساختاری مشابه نمونه‌های اواسط عصر صفوی دارد و احتمالاً قدیمی‌ترین نمونه‌ی به‌جای مانده از کاربرد نقش گلدان انتزاعی در کاشی‌کاری حمام‌های ایران است. ترسیم واقع‌گرایانه بدنه‌ی گلدان، پیچ‌وتاب کم ساقه‌ها و اهمیت گل‌ها، نقش زیرگلدانی و تأکید بر شاخه‌ی مرکزی از ویژگی‌های این نمونه هستند. همچنین به نظر می‌رسد نقوش گلدانی در شهرهای مختلف، دارای ویژگی‌های مختص به خود مانند تفاوت‌ در فرم گلدان، قاب‌بندی کاشی‌ها و شیوه‌ی ترسیم گل‌ها هستند. نقوش گلدانی با گذشت زمان شلوغ‌تر و پرکارتر شده‌اند و برخی تفاوت‌ها در شیوه‌ی ترسیم نقوش گلدانی قاجاری در حمام‌ها باعث می‌شود احتمال وجود سبک محلی خاصی برای طراحی و ترسیم نقوش گلدانی در کاشی‌کاری حمام‌ها مطرح شود. این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و شیوه‌ی میدانی - کتابخانه‌ای انجام‌شده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study Flower and vase motifs in Tile work of historical baths

نویسنده [English]

  • J. Mansoori Jezabadi
M.A. of Archaeology, Sub-Discipline: Islamic Period, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran (Corresponding Author).
چکیده [English]

The design of abstract vases with Khatai flowers (One of the major schemes and contractual Decorative Arts of Iran that is used gilding carpet and tile, and it is the horn chart layout, tree or shrub with flowers and leaves and buds), in Safavid period, and realistic vase with Qajar’s fresh flowers, are among the designs which widely used in tiling in these two periods.An abstract vase design, and eleven realistic vases with fresh flowers, in the tiling of historical bathrooms have been remained. What are the flower motifs in the tiling of Iranian bathrooms? What is the position of vase designs of the Princesses bathrooms in the turning of abstract vase motifs in the Safavid era? This article aims to introduce and study designs of vase in the tiling of bathrooms, especially the existing vase design in Princesses bathrooms. According to studies, vase design of Princesses bathrooms, has a structure similar to that of the mid-Safavid period and probably, is the oldest remaining example of the application of abstract vases In the Iranian tiling of bathroom. The realistic drawing of the body of the vases, low-twist stems and importance of flowers, design of vase, and emphasis on the central branch, are from the features of this sample. It is also appear that vase design in different cities, has its own unique features, such as the difference in the form of vases, framing the tile and a way of drawing the flowers. Over time, the motifs have become more crowded and busier. Flower Vases related to Qajar era in the bathroom, in cases such as form of body, how to paint, framing style of the tile painting, floral differences in terms of type, size and color scheme and the application of European Art makes the possibility of a certain local style to design and draw the vases motifs in the bathroom. This article is done with the descriptive and analytical approach and field and library style.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historical baths
  • Safavid
  • Qajar
  • Tile
  • Flower and vase motifs

مراجع

اسپنانی، محمدعلی و توفیقی بروجنی، پیوند(1390). مطالعه نقش‌مایه گلدانی در قالی‌های خشتی روستایی چهارمحال و بختیاری (با تأکید بر مناطق چالشتر، شلمزار و بلداجی)، گلجام، دوره 7، شماره 18، 31- 48.
الاصفهانی، محمدمهدی بن محمدرضا (1368).  نصف جهان فی تعریف الاصفهان، تصحیح منوچهر ستوده، چ. دوم، تهران: امیرکبیر.
بابایان، آنی(1386). هنرهای جلفای نو، پیمان، دوره دهم، شماره 40، 168-183. 
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان(1390). هنر و معماری اسلامی 2، ترجمه یعقوب آژند، چ. چهارم، تهران: سمت.
بمانیان، محمدرضا؛ مومنی، کوروش و سلطان‌زاده، حسین(1390). بررسی تطبیقی نقوش کاشی‌کاری دو مسجد-مدرسه چهارباغ و سید اصفهان، مطالعات تطبیقی هنر، سال اول، شماره 2، 1-16.
بمانیان، محمدرضا؛ مومنی، کوروش و سلطان‌زاده، حسین(1390). بررسی نوآوری و تحولات تزیینات و نقوش کاشی‌کاری مسجد-مدرسه‌های دوره‌ قاجار، نگره، دوره 6 ، شماره 18، 35-47.
پاکباز، رویین(1388). نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز)، تهران: زرین و سیمین.
پرهام، سیروس(1364). دست بافته‌های روستایی و عشایری فارس، تهران: امیرکبیر.
پرهام، سیروس(1378)، کاشی‌کاری ایران در آسیای صغیر و امپراتوری عثمانی،  نشر دانش، سال شانزدهم، شماره 28، 3-25. 
پوپ، آرتور و آکرمن، فیلیس(1387). سیری در تاریخ هنر ایران(از دوران پیش‌ازتاریخ تا امروز)، ترجمه نجف دریابندری، 12 جلدی، تهران: علمی و فرهنگی.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم(1352).  آثار ملی اصفهان، تهران: انجمن آثار ملی.
زابلی نژاد، هدی(1387). بررسی نقوش اصیل قاجاری، هنر، شماره‌ 78، 140-169.
زارعی، محمدابراهیم(1391). نگاهی به معماری و تأکید بر نقش‌پردازی در آرایه‌های حمام خان سنندج، هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی،دوره 17، شماره 1، 73-85. 
زمرشیدی،حسین(1391). سیر تحول کاشی‌کاری در آثار معماری دوره‌ صفویه تا امروز، مطالعات معماری ایرانی، دوره 1، شماره 2، 65-78. 
سیف، هادی(1376).  نقاشی روی کاشی، تهران: سروش.
شادابفر، مریم و موسی تبار، نجمه(1393). بررسی تزیینات آهک‌بری در حمام‌های شاخص دوره صفویه، زندیه و قاجار، جلوه‌ هنر، دوره‌ 6، شماره 2، 63-81. 
شایسته‌فر، مهناز(1389). تزیینات کاشی‌کاری نمای بیرونی موزه پارس شیراز، کتاب ماه هنر، شماره 147، 32-37.
مبینی، مهتاب و شافعی، آزاده (1394). نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی (با تأکید بر نقوش برجسته و فلزکاری)، جلوه‌ هنر، دوره 7، شماره 2، 45-64.
مکی‌نژاد، مهدی(1388). تاریخ هنر ایران در دوره‌ اسلامی: تزیینات معماری، تهران: سمت.
مطلبی، زهره(1392). مطالعه و ارائه طرح مرمت و بازسازی کاشی‌های ازاره حمام شاه اصفهان در راستای باز زنده سازی حمام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد(منتشرنشده)، دانشگاه هنر اصفهان.
References:
Al- Esfahani, M.M. (1989). Nesf-e Jahan fi ta’rif-e Esfahan. Manuchehr Sotodeh. (ed.), Tehran: Amirkabir.
Babaian, A. (2007). New Julfa Arts. Payman Cultural Quarterly Magazine. 10(40), 168-183, Retrieved 207/12/01 from http://www.paymanonline. com/article. aspx? id= 71A376C5-D77A-4EC9-88D2-68E62C95D161
Bemanian, M.R. & Momeni, K & Soltanzadeh, H. (2011). Comparative Study of Tiling Patterns in two Isfahan’s Mosques-Schools: ‘Madrese Chaharbagh’ and ‘Masjed-Seyyed’, Scientific journal of Motaleat-e Tatbighi-e Honar, 1(2), 1-16.
Bemanian, M.R. & Momeni, K. & Soltanzadeh, H. (2011). Study of Innovations and Developments, Decorating and Tiling Designs (Case Study: Masjed-Madreseh of Qajar). Negareh, 6(18), 35-47.
Blair, Sh. & Bloom, J.M. (2011). The Art and Architecture of Islam (1250-1800). (Ya’qub Azhand, Trans.). Tehran: SAMT (Text in Persian).
Espanani, M. & Tofighi Borujeni, P. (2011). Vase Motif on Rural Brick-Shaped Rugs of Chaharmahal and Bakhtiari (With Emphasis on Chaleshtor, Shalamzar and Boldaji Areas). Goljaam, 7(18), 31- 48 (Text in Persian).
Makinejad, M. (2009). Persian Art History in Islamic Period: Architectural Decorations. Tehran: SAMT (Text in Persian).
Mobini, M. & Shafei, A. (2016). The Role of Mythological and Sacred Plants in Sassanid Art (With Emphasis on Relief, Metalworking and Stucco). Jelve-y-Honar, 7(2), 45-64 (Text in Persian).
Motalebi, Z. (2013). Study and Proposing a Restoration and Renovation Plan for Tile - Working in Hammam - e -Sshah of Esfahan to Revive Bathroom. (Unpublished Master's Thesis), Esfahan: Isfahan University of Art (Text in Persian).
Pakbaz, R. (2009). Iranian Painting: From Ancient Times to the Present Day. Tehran: Zarrin & Simin (Text in Persian).
Parham, S. (1985). Fars Rural & Nomadic Handwoven Fabrics. Tehran: Amirkabir (Text in Persian).
Parham, S. (1999). Iranian Tilework in Asia Minor and the Ottoman Empire. Nashr-e Danesh, 16(3), 25-28 (Text in Persian).
Pope, A & Acherman, P. (2008).  A Survey of Persian Art: From Prehistoric Times to the Present. (12 Vols.) (Najaf Daryabandari, Trans.). Tehran: Elmi Farhangi, (Text in Persian).
Rafiee Mehrabadi, A. (1973). The National Monuments of Esfahan. Tehran: Society for the Appreciation of Cultural Works & Dignitaries (Text in Persian).
Seif, H. (2012). Persian Painted Tiles. Tehran: Soroush (Text in Persian).
Shadabfar, M. & Moosatabar, N. (2015). Studying Lime Reliefs in Famous Public Bathrooms Constructed in Safavid, Zandieh and Qajar Dynasties. Jelve-y-Honar, 6(2), 63-81 (Text in Persian).
Shayestehfar, M. (2010). Exterior Tile Decorations of Shiraz's Pars Museum. Book of Month: Art, 147, 32-37 (Text in Persian).
Zabolinejad, H. (2008). Review of Noble Qajar Motifs.Honar, 78, 140-169 (Text in Persian).
Zarei, M. E. (2012). Observation in Architecture and Emphasis on the Role Played in Stylization of Sanandaj’s Khan’s Bathroom. HONAR-HA-YE-ZIBA (MEMARI-VA-SHAHRSAZI), 17(1), 73- 85 (Text in Persian).
Zomarshidi, H. (2013). Tile-Work’s Evolution Transition in Architectural Works. Journal of Iranian Architecture Studies, 1(2), 65-78 (Text in Persian).
URLs:
URL 1: https//miras.kr.ir
URL 2: https// kermanshah.ichto.ir

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار