بررسی تطبیقی تزئینات وابسته به معماری دو کلیسای سنت‌استپانوس و قره‌کلیسا با تزئینات معماری ایران باستان (بررسی نقش‌مایه‌های خورشید، سرو و نیلوفر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران، نویسنده مسئول

2 دانشجوی دکتری هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

نقوش به‌کار رفته در تزیینات معماری ایرانی از جمله مباحث مطالعاتی مورد توجه هنرمندان آثار تاریخی در ایران بوده است. نقوش به کار­رفته در قره­کلیسا، کلیسای سنت‌استپانوس، با الهام و تأثیر از نقوش معماری آیین­ مهری ایران باستان می‌باشد. در این پژوهش، به تجزیه و تحلیل نقش‌مایه‌های خورشید، چلیپا، نیلوفر و درخت سرو در تزیینات معماری کلیسای ارامنه و هنر ایران پرداخته شده است. روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی، و از نوع تحقیقات کیفی با رویکردی تطبیقی است. بخش اصلی این پژوهش، بر اساس مطالعات کتابخانه­ای و میدانی صورت گرفته است. بیش‌ترین عناصر تزیینی به‌کار رفته در کلیسای ارامنه و­ معماری بناهای ایران باستان شامل نقوش خورشید، نیلوفر و درخت سرو بوده است. هدف این پژوهش، بررسی نقش‌مایه­های خورشید، چلیپا، نیلوفر و درخت سرو در آیین­های مسیحیت و مهری بوده است، تا از این طریق به شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در هنر کهن ایرانی و هنر مسیحیت در ایران دست یابد. پرسش‌ پژوهش این است که: تا چه اندازه نقش‌مایه­های کلیسای ارامنه از آیین مهری ایران باستان الهام گرفته است و آیا این نقوش تزیینی به یکدیگر شباهت دارند؟ نتایج حاکی از آنست که: هنر ایرانی آیین مهری، حدود 900 میلادی، در نتیجه آمیزش با آیین مسیحیت دچار دگردیسی مفهومی و دینی شده و به حیات خود ادامه داده است. تأثیر­پذیری و نفوذ نقش‌مایه‌های مهری در تزیینات معماری کلیسای ارامنه مشهود می‌باشد، این نقوش به لحاظ طرح و فرم به یکدیگر شباهت دارند و تا حدودی به‌هم نزدیک هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Architectural Decorative Motifs of Saint Stephanos and GharaKelisaChurches with Ancient Iran Architectural Decoration(A Study of the Sun, Cedar and Lotus Motifs)

نویسندگان [English]

  • sahar zekavat 1
  • soniya noori 2
1 M.A.Stud. Of Islamic Art, Shahed University, Tehran, Iran, (Corresponding Author). Sahar.zekavat@shahed.ac.ir
2 Ph.D Stud. of Islamic Art, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

 
Motifs used in Iranian architecture decorations are among interesting research topics of historical monuments artists in Iran.motifs used in Gharakelisa, Saint Stephanos church are inspired by the architectural motifs used of Mithraism religion in ancient Iran. Present research will analyze motifs of sun, cross, lotus flower and cedar in architectural decorations of Armenian churches and IranianArt. Research method of present study is descriptive- analytical and its of qualitative type research with comparative approach. The main parts of present research have been conducted based on library and field studies. Most decorative elements used in Armenian churches and architectural of ancient Iran monuments are motifs of the sun, lotus flower and cedar.
Present research aims to study motifs of sun, cross, lotus flower and cedar in Christian and Mithraism religions, to find the similarities and differences in Iranian ancient art and Iranian Christian art. Research questions are as fallow:what is the extend of motifs inspiration of Armenian churches from Mithraism religion in ancient Iran, and if these motifs are similar to each other?
Results indicate that the Iranian art of Mithraism religion went through a conceptual and religious transformation in the 900s, as a result of its association with Christianity, and thus survived to continue its life cycle. ­The influences of Mithraism motifs are evident in architectural decorations of these Armenian churches. These Motifs are very similar to each other and partly close togetherin terms of design and form.          
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Armenian Church
  • Iran Art
  • motif

مراجع

 
آرمان، احسان و ذاکرین، میترا(1393). خوانش آیینی- اساطیری بازنمایی گرفت‌وگیر در تخت جمشید و کلیله و دمنه‌ بایسنقری، دو فصل‌نامه‌ی هنرهای کاربردی، شماره5، 35-44.
آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد(1372). اسطوره‌ زندگی زرتشت، تهران: چشمه.
افضل‌طوسی، عفت‌السادات و مانی، نسیم(1392)، سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه، باغ نظر، دوره10،  شماره‌ 27، ‌ 49-60.
اِلیاده، میرچا(1385). رساله در تاریخ ادیان، ترجمه‌ جلال ستاری، تهران: سروش.
ایمنی، عالیه و خزایی، محمد(1388). نقش‌مایه‌های تزیینی در قره کلیسا، کتاب ماه هنر، شماره‌ 133، 42-49.
باقری، مهری(1387). دین‌های ایران باستان، تهران: قطره.
بختورتاش، نصرت‌الله(1371). نشان رازآمیز یا گردونه‌ مهر، تهران: مؤلف.
براری، میثم و آقاداود جلفایی، سمیرا(1392). بازخوانی کهن‌الگوی سه‌گانه‌ مقدس با محوریت نقش‌مایه‌ درخت سرو در هنر ایرانی، هنرهای سنتی- اسلامی، دوره 1،  شماره ‌2، 51-67.
بهار، مهرداد(1376). از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
بهنام، عیسی(1350). انعکاس روحیات ایرانیان در نقش‌های تخت جمشید،  هنر و مردم، دوره‌ 9، شماره‌ 107 و 108، 20-26.
پورداوُد، ابراهیم(1377). یشت‌ها، تهران: اساطیر.
حسن‌وند، محمدکاظم و شمیم، سعیده(1393). بررسی نقش‌مایه‌ گل لوتوس در هنر مصر، ایران و هند، جلوه‌ هنر، دوره‌ 6، شماره‌ 11، 22-40.
ذاکرین، میترا(1390). بررسی نقش خورشید بر سفالینه‌های ایران، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 3، شماره 46،  23-33.
رستم بیگی، سمانه (ثمین)(1390). نقش‌مایه‌های مهری در نقوش تزیینی هنر ایران، نگره، دوره 6، شماره 18، 49-67.
رضی، هاشم(1382). آیین مغان (آموزه‌ها و مراسم و باورهای بنیادی) پژوهشی درباره‌ دین‌های ایران باستان به موجب متون باستانی یونانی، رمی، لاتین، عربی، پهلوی، فارسی، پازند، فارسی زردشتی، تهران: سخن.
ژوله، تورج(1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: یساولی.
سلطانی‌نژاد، آرزو؛ فرهمند بروجنی، حمید و ژوله، تورج (1393). تجلی نمادها در قالی ارمنی‌باف ایران، نگره، دوره‌ 9، شماره 30،  47-61.
شاله، فلیسین(1346). تاریخ مختصر ادیان، ترجمه‌ منوچهر خدایار محبی، تهران: دانشگاه تهران.
شمس، امیر(1379). نگاهی به نشان‌ها و نمادها در ایران باستان، هنرهای تجسمی، شماره‌ 8، 194-209.
فاضلی، فیروز؛ نیکویی، علیرضا و نقدی، اسماعیل(1392)، رهیافت میان ‌فرهنگی به گیاه و درخت در اساطیر و ادبیات، ادب‌پژوهی، دوره‌ 7، شماره‌ 23، 9-33.  
قائمی، فرزاد(1391). اسطوره‌ نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر، ادب‌پژوهی، دوره‌ 6، شماره‌ 21، 89-110.
قدیانی، عباس(1381). تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، تهران: فرهنگ مکتوب.
کارنوی، آلبرت جوزف (1383). اساطیر ایرانی، ترجمه‌ احمد طباطبایی، تهران: علمی و فرهنگی.
کشتگر، ملیحه(1391). بررسی تطبیقی چلیپا به عنوان نماد دینی در تمدن­های ایران باستان، بین­النهرین، هند و چین، نقش­مایه، دوره5، شماره12، 63-72.
مبینی، مهتاب و شافعی، آزاده(1394).نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی (با تأکید بر نقوش برجسته، فلزکاری و گچ‌بری)، جلوه‌ هنر، دوره‌ 7، شماره‌ 2، 45-64. 
نادری گرزالدینی، مرجانه(1394). مضامین و مفاهیم نگاره‌های گیاهی در تخت جمشید. کنفرانس بین المللی معماری، شهرسازی، مهندسی عمران، هنر، محیط زیست نگاهی به گذشته و آینده. 3­- 7.
ویدن‌گرن، گئو(1377). دین‌های ایران، ترجمه‌ منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده.
هال، جیمز(1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه‌ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
یاحقی، محمدجعفر(1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
یاحقی، محمدجعفر(1388). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها، تهران: فرهنگ معاصر.
یساولی، جواد(1375). مقدمه‌ای بر شناخت قالی ایران، تهران: فرهنگسرا.
 
Afzaltousi, E.; Mani, N. (20013). Sangabs (Lavers) of Isfahan, The Sacred Shia Art, BAGH-E Nazar, Vol: 10, No: 27, , pp: 49-60 (Text in Persian).
Amozegar, J.; Tafzili, A. (1993). The Myth of Zoroster’s life, Tehran: Cheshmeh (Text in Persian).
Arman, E.; Zakerin, M. (2014.) Ritual-Mythological Representations Engaging in Perspolis and Baisoghor’s Kelileh and Demneh, Applied Arts, Vol: 5, pp: 35-44 (Text in Persian).
Bagheri, M. (2008). Iranian Religions in Pre-Islamic Period, Tehran: Ghatreh (Text in Persian).
Bahar, M. (1997). From Myth to History, Tehran: Cheshmeh (Text in Persian).
Behnam, E. (1971). A Reflection of the Spirit of Iranians Population in the Motifs of Persepolis, Arts and People, Vol: 9, No: 107-108, pp: 20-26 (Text in Persian).
Bakhtourtash, N. (1992). Mysterious Tag or Mehr Carrousel, Tehran: Moallef (Text in Persian).
Brari, M.; Aghadavoodjolfayee, S. (2013). Reading the Archetypal Hypothesis, the Holy Trilogy Revolving Around the Role of Cypress Tree in Iranian Art, Traditional Islamic Art, Vol: 1, No: 2, pp: 51-67 (Text in Persian).
Carnoy, A. (1878). Iraninan Mythology  (Volum 6th of “The Mythology of all Races), A. Tabatabaiee, ،Tehran: Elmi Farhangi (Text in Persian).
 Challaye, F. (1940). Petite Histoire des Grandes Religions, M. Khodaiar Mohebi, Tehran: Tehran University (Text in Persian).
Eliade, M. (2007). Traite d’histoire des Religions, J. Sattari, Tehran: Soroush (Text in Persian).
Fazeli, F.; Nikouei, A.; Naghdi, A. (2013). An Intercultural Approach to Plants and Trees in Mythology and Literature, Adab Pazhuhi, Vol: 7, No: 23, pp: 9-33 (Text in Persian).
Ghadyani, A. (2002). The History of Religions in Iran, Tehran:  Farhang-e Maktob (Text in Persian).
Ghaemi, F. (2012). A Mythological Study of the Battle between Mithra and The Initial Cow and Its Relation to the Symbolic Bull-shaped Mace, Adab Pazhuhi, Vol: 6, No:21, pp: 89-110 (Text in Persian).
Hall, J. (1996). Illustrated Dictionary of Symbols in Eastern and Western Art. R. Behzadi, Tehran: Farhang Moaser (Text in Persian). 
Hasanvand, M.; Shamim, S. (2014). Review of Lotus Flower Motif in the Egypt, Iran and India Art, JELVE - Y- HONAR, Vol: 6, No:11, pp: 22-40 (Text in Persian).
Imeni, A. Khazai, M. (2009). Decorative Motifs in the Qara Church, Ketabmah (Honar), No:133, pp: 42-49 (Text in Persian).
Jules, T. (2002). Research in Iranian carpet, Tehran: Yasavoli (Text in Persian).
 Kashtgar, M. (2012). Comparative study of Cross as a religious symbol in the ancient Iranian, Indo-Iranian, Indo-Chinese Civilizations, Naghshmayeh, Vol: 5, No: 12, pp: 63-72 (Text in Persian).
Mobini, M.; Shafai, A. (2015). The Role of Mythological and Sacred Plants in Sassanid Art (With Emphasis on Relief, Metalworking and Stucco), JELVE - Y- HONAR, Vol: 7, No: 2, pp: 45-64 (Text in Persian).
Nadri Gorzini, M. (2016). The Themes and Concepts of Plant Motifs in Persepolis, International Conference on Architecture, Urbanism, Civil Engineering, Art, Environment Future Horizons & Retrospect, PP: 3-7 (Text in Persian).
Pourdavod, E. (1998). Yashths, Tehran: Asatir (Text in Persian).
Razi, H. (2003). Religion of Moghs (Basic Teachings and Ceremonies and Beliefs) A Research on the Rligions of Ancient Persia Based on Ancient Greek, Romanian, Syriac, Latin, Arabic, Pahlavi, Farsi, Pazand, Persian Zoroastrian Scripts, Tehran:  Sokhan (Text in Persian).
Rostambagi, S. (2011). Mehr Motifs in Decorative Designs of Iranian Art, Negareh, Vol: 6, No: 18, pp: 49-67 (Text in Persian).
Sams, A. (2000). A Review on Signs and Symbols in Ancient Iran,Visual Arts, No: 8, pp: 194-209 (Text in Persian).
Soltaninejad, A.; Brojoujeni, H.; Zhole, T. (2014). Manifestation of Symbols in Armenian Woven Rugs, Negareh, Vol: 9, No: 30, pp: 47-61 (Text in Persian).
Widengren, G. (1965). Lesreligions de L’Iran, M. Farhang, Tehran: Agahan Ideh (Text in Persian).
Yahaqqi, M. (1996). A Dictionary of Myths and Narrative Symbols in Persian Literature, Tehran:  Soroush (Text in Persian).
Yahaqqi, M. (2009). Dictionary of Mythology and Storytelling, Tehran:  Farhang Moaser (Text in Persian).
Yassavoli, J. (1996). An Introduction to Persian Carpet: A survey of Carpet Waving Industry, Tehran: Farhangsara (Text in Persian).
Zakerin, M. (2011). The Study of Sun Image on Iranian Ceramic Dishes, HONR-HA-YE-ZIBA HONAR-HA-YE TAJASSOMI, Vol: 3, No: 46, pp: 23-33 (Text in Persian).
Zhole, T. (2003). A Research on Persian Carpet, Tehran: Yasavoli (Text in Persian).
http://www.paymanonline.com/article.aspx?id.2016/07/26. پیونیک سیمونی                                  
.http://www.paymanonline.com/article.aspx?id. 2016/07/26 نادره شجاع‌دل                            
http://www.paymanonline.com/article.aspx?id.
2016/07/26هوسپیان، شاهن                              
http://www.fa.wikipedia.org.2017/02/02.
https://www.google.com.2017/03/ 18.
International conference on architecture, urbanism, civil engineering, art, environment.  seminarscience.com/files/cd_papers/r_1501_160227155454.pdf. 2017/ 02/ 04.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار