مطالعه ی تطبیقی پرندگان اسطوره ای در ایران و تمدن های مجاور؛ مطالعه موردی: سیمرغ و عنقا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 دانشیار دانشکده هنرهای معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

در داستان ها، اسطوره ها و افسانه های ملل مختلف می توان نقاط مشترک و مولفه های یکسانی را جستجو نمود، این اسطوره های مشترک، به تشابه در نقش مایه ها نیز منتهی می شود، از این رو می توان با بررسی این مولفه ها به بن مایه ی مشترک و اصلی آنها دست یافت. در تحقیق پیش رو به بررسی اسطوره ی سیمرغ در ایران و پرندگان اسطوره ای مشابه در تمدن های همجوار براساس نقش مایه ی آنها در آثار فلزی، سفالی، نقاشی، کاشی کاری و مجسمه پرداختیم؛ تا به شناخت جامعی درباره ی افسانه های پیرامون آنها و نقش مایه هایشان دست یابیم. در این نوشتار ابتدا به مبانی نظری این اسطوره ها با تکیه بر منابع تاریخی، ادبی و آثار هنری باقی مانده پرداخته شد؛ روایات مربوط به تولد، زندگی و مرگ آنان استخراج و سپس مشهورترین نقش مایه ی آنان بررسی شد. تا به ردیابی این فرضیه پرداخته شود که میان این اساطیر چه نقاط مشترک مهمی وجود دارد. بنابر یافته های حاصل از مطالعات و مقایسه ها که به شیوه ی تحلیلی و توصیفی انجام شده است، این اسطوره ها در برخی از ویژگی ها نقاط اشتراک بارزی دارند که می توان به نامیرایی، عمر جاویدان، دشمن بدی، تولد دوباره، خودکشی، نداشتن جفت و کمک رسانی اشاره نمود؛ همچنین در نقش مایه ها داشتن هیبت قوی، بال های پرندگان، پنجه های قوی و زیبایی از ویژگی های مشترک آنهاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of mythical birds in Iran and neighbor civilizations, Case Study: sēnmurw & phonix

نویسنده [English]

  • a NejadEbrahimi 2
1
2 Associate Prof., Faculty of Architect & Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Comparative Study of mythical birds in Iran and neighbor civilizations, Case Study: sēnmurw & phonix

Parisa Alikhani Faradonbe
Fateme Akbari
Ahad Ebrahimi

Abstract
Narratives, myths, and fables of different nation’s common points and indications are visible. These common myths, also end in the resemblances in figures. Thus, by investigating these indications you can reach to their common and main themes. The following research studies myth of sēnmurw and similar mythological birds in neighboring civilizations, based on their figures in works of metal, clay, painting, tailing, and sculptures, to gain a comprehensive knowledge about their corresponding fables and figures. This text firstly deals with the theoretical foundations of these myths, relying on historical, literary and artistry remained works. Narratives regarding their birth, life and death are extracted and then the most popular figures are studied to trace this hypothesis that what are the common points among myths. According to findings from studies and comparisons, which are done through analytical and descriptive methods, these myths have some common points in some features, which among them are immortality, eternal life, primary enemy, rebirth, suicide, lacking a mate and aiding. Also having a powerful figure, birds wings, forceful claws and beauty are among their common characteristics.
Keywords: mythical bird, sēnmurw, Ghoghnoos, Phoenix, Garuda, Phoenix.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mythical bird
  • sēnmurw
  • Ghoghnoos
  • Garuda
  • Phoenix
ایونس، ورونیکا(1373). شناخت اساطیر هند. ترجمه­ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
ایونس، ورونیکا(1375). اساطیر مصر، ترجمه­ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
بهار، مهرداد(گزارنده)(1380). بندهش، چ. دوم، تهران: توس.
بختیاری منش، فلورا(1383). نقش پرنده در هنر ایران و مصر قبل از اسلام، پایان­نامه کارشناسی ارشد، تربیت مدرس، پژوهش هنر. (چاپ نشده).
پروکوپیوس (1909).  جنگ­های پارسیان ایران و روم، ترجمه محمد سعیدی، 1391، تهران: علمی و فرهنگی.
اسلامی ندوشن، محمدعلی(1385). شاهنامه­خوانی (دفتر دوم) (مجموعه مقالات)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پورداوود، ابراهیم(1356 الف). فرهنگ ایران باستان، چ. سوم، تهران: دانشگاه تهران.
پورداوود، ابراهیم(1356 ب).  یشت­ها، 2جلدی، چ. سوم، تهران: دانشگاه تهران.
پورداوود، ابراهیم(1377 الف). فرهنگ ایران باستان، تهران: اساطیر.
پورداوود، ابراهیم(1377 ب). ادبیات مزدیسنا و یشت­ها، تهران: اساطیر.
پورنامداریان، تقی(1375). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، چ. چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
تاجبخش، احمد(1355). تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام، تهران: دانشگاه ملی ایران.
ثروتیان، بهروز(1352). فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس­الفنون، تبریز: موسسه­ تاریخ و فرهنگ ایران.
جلالی نایینی، محمدرضا(1385). گزیده سروده­های ریگ­ودا،  تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حجازی، بهجت­السادات(1388). بازآفرینی اسطوره­های سیمرغ و ققنوس، مطالعات عرفانی. شماره 10، 119-148.
حسینی، ناهید؛ همافر، محمدحسین و سجودی، فرزان(1392). نشانه­شناسی گفتمانی در نقوش سیمرغ و عقاب بر لباس شاه ساسانی، نقش­مایه، دوره 5، شماره 14، 29-40.
حقیقت، حسین شاه(1379). خزینه الامثال، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.
خدایی، محبوبه(1388). فرهنگ و زبان­های باستانی ایران. تهران: پازینه.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام(1385). درآمدی بر اسطوره­های ایران و هند در عهد باستان، تهران: دانشگاه الزهرا.
دوستی، مینا(1392). تجلی روایت اسطوره­ای حقیقت در سی­مرغ و ایکاروس با روش اسطوره­سنجی با تکیه بر نگارگری­های سیمرغ در دوره­ی ایلخانی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، هنر اسلامی تبریز، پژوهش هنر.
رحمانی فرد، الهام(1390). نگاهی به فرآیند مرگ و زندگی دوباره فونیکس از منظر اشراق ایرانی، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)، شماره 23، 137-153.
زیران، ف؛ لاکوئه، ک. و دلاپورت، ل. (1375). فرهنگ اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: فکر روز.
سلطانی­گرد فرامرزی، علی(1372). سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران زمین، تهران: مبتکران.
سهروردی شهاب‌الدین یحیی(1373). مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن، جلد دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شایگان، داریوش(1383). ادیان و مکاتب فلسفی هند، جلد اول. چ. پنجم. تهران: امیرکبیر.
شهیدمازندرانی، حسین(1377). فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جاها)، تهران: بلخ.
صدری، مهرداد(1384). نمادگرایی در هنر هخامنشی و ساسانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. پژوهش هنر.
طاهری، علیرضا(1388). تاثیر تصویر سیمرغ ساسانی بر روی هنر اسلامی، بیزانس و مسیحی، هنرهای زیبا، شماره 38، 5-14.
عطار نیشابوری، فریدالدین(1383). منطق­الطیر، تصحیحمحمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فندرسکی، میرابوالقاسم(1385). منتخب جوگ باسشت، ترجمه فتح­الله مجتبایی، تهران: موسسه­ پژوهشی حکمت و فلسفه­ ایران.
کارنوی، آلبرت جوزف(1383). اساطیر ایرانی، ترجمه­ احمد طباطبایی، تهران: علمی و فرهنگی.
کریستی، آنتونی(1373). اساطیر چین، ترجمه­ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
کوه نور، اسفندیار(1381). بررسی نقوش نمادین یا سمبلیک در هنرهای سنتی ایران، تهران: نور حکمت.
گیرشمن، رومن(1350). هنر ایران در دوره­ پارت و ساسانی، ترجمه­ بهرام فره­وشی، تهران: بنگاه ترجمه نشر کتاب.
محجوب، محمدجعفر(1383). مرغان افسانه­ای، ادبیات عامیانه­ ایران، تهران: چشمه.
محمدی حاجی آبادی، فائزه و پورمند، حسن­علی(1390). بررسی تطبیقی سیمرغ با استناد به اوستا، شاهنامه و منطق­الطیر، نقش مایه، سال چهارم، شماره 8، 57-64.
محمدی اشتهاردی، محمد(1390). قصه­ های قرآن. تهران: نبوی.
مختاری، محمد(1369). اسطوره زال، تهران: آگه.
مشکور، محمدجواد (1356). سیمرغ و نقش آن در عرفان ایران، هنر و مردم، شماره 177 و 178، 86-90.
معین، محمد(1350). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
معین، محمد(1361). مقدمه­ برهان قاطع، تهران: امیرکبیر.
منشی، نصرالله(1356). کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی. تهران: امیرکبیر.
ویاسَ، وداس(1358). مهابهارات، ترجمه میرغیاث­الدین علی قزوینی، تصحیح سید محمدرضا جلالی نایینی. جلد اول، تهران: طهوری.
هال، جیمز(1380). فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ.
یاحقی، محمدجعفر(1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، چ. دوم. تهران: سروش.