بررسی و مطالعۀ نقوش تزئینی سنگ‌قبور قبرستان مادرزلیخا از شهرستان دره‌شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران، نویسنده مسئول.

2 استادیارپژوهشگاه میراث فرهنگی کشور، تهران، ایران.

چکیده

نقوش تزئینی سنگ مزارها، بازخوردی از شرایط فرهنگی، اجتماعی و دینی است، که در قالب نقوش حیوانی، انسانی، هندسی، کتیبه­نگاری و نقوش نمادین تجلی می­یابد. بر اساس مطالعات میدانی به عمل آمده، قبرستان قدیمی مار زلیخا (مادر زلیخا)[i] در شهرستان دره­شهر، یکی از مناطقی است که به‌رغم فرسودگی سنگ­قبور آن به دلایل مختلف، از منظر مطالعات هنری و مردم­شناسی، قابلیت بررسی و مطالعه روشمند و علمی را دارد. از اهداف اصلی این پژوهش ضمن دسته­بندی و تفکیک نقوش تزئینی سنگ قبرهای مار زلیخا (مادر زلیخا)، تحلیلی بر نقوش تزئینی سنگ‌ قبور فوق­الذکر بر اساس مطالعات مردم­شناسی است. سؤالات اصلی پژوهش عبارتند از: 1. چه نوع نقوشی بر سنگ مزارهای مادر زلیخا به تصویر کشیده شده­ است؟ 2. این نقوش در فضای فرهنگی این منطقه، چگونه قابل تبیین است؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد، سنگ­های قبرستان مادر زلیخا، بر اساس نقوش تزئینی آن­ها، به دو دسته سنگ قبر مردان و سنگ قبر زنان قابل تقسیم و نقوش تزئینی به‌کار رفته در تزئین این سنگ مزارها، نقوش حیوانی (بزکوهی و اسب)، انسانی، کتیبه­نگاری(شهادتین و کتیبه­هایی با مضمون معرفی شخص متوفی، سال فوت و طایفه ایشان)، نقوش نمادین مذهبی(مهر و تسبیح) و نقوش نمادین غیرمذهبی(ابزار روزمره زندگی) است. براساس مطالعات مردم­شناسی، هرکدام از این نقوش تزئینی ضمن اشاره به جنسیت فرد متوفی، بیانگر فرهنگ ایلی و عشایری منطقه است؛ حجاران با توجه به حجم کم فضای سنگ‌قبر، نقوش را به تصویر کشیده­اند. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه­ای به سرانجام رسیده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review and Study of Decorative Motifs of Tombstones in Madar Zoleykhah Cemetery in Darreh Shahr

نویسندگان [English]

  • akbar sharifinia 1
  • A. Lashkari 2
1 M.A. of Archeology, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, (Corresponding Author
2 Assistant prof. of Research Institute of cultural Heritage, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
The decorative motifs of tombstones are a reflection of cultural, social and religious condition which manifest themselves in format of motifs such as bestial, human, geometrical motifs, inscriptions and symbolic patterns. Based on the field studies carried out, the old cemetery of Mar Zoleykhah (Madar Zoleykhah) in the city of Darreh Shahr, is one of the area where, in spite of erosion of its gravestones due to various reasons, it stills holds great importance and value from anthropological and artistic studies point of view. The main objectives of the present study are two categorize and differentiate the decorative motifs of Mar Zoleykhah (Madar Zoleykhah) cemetery and to present an analysis of the aforementioned decorative patterns on the tombstones based on anthropological studies.
The main research questions are:
1. What kind of motifs have been portrayed on the tombstones of Mar Zoleykhah cemetery?
2. How this pattern can be explained according to the culture of the region?
The results show that based on the decorative motifs on the gravestones, they could be divided to the graves belonging to men and graves belonging to women. Decorative patterns on the tombstones of cemetery of Mar Zoleykhah include animal motifs (antelopes and horses), human designs, and inscriptions (indicating the religion, name, date of death and clan of the deceased person), religious sign designs (mohr (praying staff) and rosary), and unreligious motifs (tools of daily life). According to anthropological studies, each of these decorative motifs, alluding to the gender of the deceased, indicates the tribal culture of the area which are depicted despite the very limited space available on the tombstone. Present study is a descriptive-analytical study and based on field work and library resources.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Darreh Shahr Township
  • Madar Zoleykhah Cemetery
  • Tombstones
  • Decorative Designs

مراجع

پورکریم، هوشنگ (1342). سنگ‌ مز‌ار‌ها‌ی‌ ‌ایر‌ان‌، ‌هنر و مردم، دوره‌ 1، شماره ۱۲، ۳۱-۳۹.
پویان، جواد و خلیلی، مژگان (1389). نشانه­شناسی نقوش سنگ‌قبرهای قبرستان دارالسلام شیراز،  کتاب ماه
   هنر، سال14، شماره 144، 98-107.
تناولی، پرویز (1388). سنگ‌قبر، تهران: نشر بنگاه.
جباری کلخوران، صداقت و خبیری، محمدرضا (1389). بررسی سنگ‌نبشته‌های تاریخی شهرستان یزد (سنگ قبور
   قرون 5 تا 13 هجری) با تأکید بر ویژگی­های گرافیکی آن، کتاب ماه هنر، سال 14، شماره 145، 60-72. 
خسرونژاد، پدرام (1377). سنگ مزارها از پنجره مردم­شناسی هنر، کتاب ماه هنر، سال 1، شماره1، 23 -26.
شریفی­نیا، اکبر و احمدی، اکرم و قنبری، ندا (1394). نشانه­هایی از اسطوره زایش در سنگ­نگاره­های نویافته تنگه
   بهرام چوبین،  فصلنامه جلوه هنر، دوره 7، شماره 1، 23-34.
علی­نژاد، روجا (1393). سفید چاه، نمایه‌ای فراتر از یک گورستان شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری
    گورستان سفید چاه،  نشریههنرهایزیبا - هنرهایتجسمی، دوره 19، شماره 2، 49-56. 
فیضی، مهسا و فیضی، نسیم (1392). معرفی و بررسی باستان­شناختی نقوش قبرها در گورستان اسلامی بخش
   مرکزی شهرستان آبدانان، استان ایلام،  فصلنامه فرهنگ ایلام، دوره 14، شماره 41و40، 47-67.
کبیرصابر، محمدباقر (1391). آثار سنگی تمدن اسلامی در گورستان ارامنه تبریز- ریشه‌یابی و تبیین دلایل وجودی،
   باغ نظر، دوره 9،  شماره 23، 75-82.
مخلص، فرنوش و احمدعلی، فرزین و شهره، جوادی (1392). مزار پیرمراد، منظر فرهنگی- آیینی شهرستان بانه،
    باغ نظر، دوره 10، شماره 24، 27-38.
 
Alinezhad, R. (2014). Sefidchah, An Image Beyond of a Cemetery Recognition and Study on themes and Visual Motifs of Sefidchah`s Cemetery. HONAR-HA-YE-ZIBA HoNAR-HA-YE TAJASSOMI, Vol: 19, No: 2, pp: 49-56 (Text in Persian).
Faizi, M., Faizi, N. (2014). Archeological Survey of Islamic Cemeteries in Abdanan, Ilam. Ilam Culture, Vol: 14, No: 40- 41, pp: 47-67 (Text in Persian).
Jabbari Kalkhoran, S., Khabiry, M. (2010). Investigating the Historical Inscriptions of Yazd (tombstones of 5-13 centuries A.H.): Focus on the Their Graphical Features. Ketab-e Mah Honar, Vol: 14, No: 145, pp: 60-72 (Text in Persian).
Kabirsaber, M.B. (2013). A Study of the Islamic Stone Works in Tabriz Armenians Cemetery. BAGH-E NAZAR, Vol: 9, No: 23, pp: 75-82 (Text in Persian).
Khosronejad, P. (1998). Tombstones from the View of Art’s Anthropology. Ketab-e Mah Honar, Vol: 1, No: 1, pp: 23-26 (Text in Persian).
Mokhles, F., Farzin, A. A., Javadi, Sh. (2013). Pir-e Morad Shrine, the Cultural-Religious Perspective of Baneh City.  BAGH-E NAZAR, Vol: 10, No: 24, pp: 27-38 (Text in Persian). 
Pourkarim, H. (1963). Iran’s Tombstones. Honar va Mardom, Vol: 1, No: 12, pp: 31-39 (Text in Persian).
Pouyan, J., Khalili, M. (2010). the Typology of Patterns on the Tombstones in Daro-l-Salam Cemetery of Shiraz. Ketab-e Mah Honar, Vol: 14, No:144, pp: 98-107 (Text in Persian).
Sharifinia, A., Ahmadi A., Ghanbari, N. (2015). Signs of the Myth of Procreation in the Newfound Rock Art in Bahram Choobin Strait. JELVE-Y- HONAR, Vol: 7, No: 1, pp: 23-34 (Text in Persian).
Tanavoli, P. (2009). Tombstones, Tehran: Bon-Gah (Text in Persian).
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار