جلوه گری و هویدایی آموزه های شیعی در معماری مقابر دوره قاجار آذربایجان غربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

 


در شکل‌گیری معماری هر دوره از ادوار تاریخی ایران، علاوه بر عواملی همچون وضعیت جغرافیایی، اقلیم، فرهنگ، آموزه‌ها و احکام دینی نیز به نوبۀ خود در سبک‌ها و ویژگی‌های آن تأثیری مستقیم دارد. این تأثیرات در بناهای مذهبی، خصوصاً در معماری بناهای آرامگاهی خود را بیشتر نشان می‌دهد و باید گفت که دو مقولۀ مذهب و معماری با یکدیگر ارتباط کامل دارند و آن‌ها را می‌توان امری جدایی‌ناپذیر از یکدیگر به‌شمار آورد. پژوهش حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌های و بررسی‌های میدانی است، به منظور تبیین و شناسایی میزان تأثیر آموزه‌ها و احکام شیعی در معماری و هنرهای وابسته به آن در مقابر مربوط به اهل تشیع دورۀ قاجار آذربایجان غربی انجام شده و در این راستا در‌صدد بررسی میزان تأثیر آموزه‌های مذهب تشیع در ویژگی‌های معماری و تزئینات بناهای آرامگاهی آذربایجان غربی و ارتباط بین آموزه‌ها و احکام شیعی و هنر و معماری مقابر آذربایجان غربی بود. نتایج نشان داد که شیعیان به بناهای آرامگاهی خصوصاً امام‌زادگان به مثابۀ مساجد می‌نگرند و حضور این دسته از بناها را در معماری اسلامی با توجه به نوع آموزه‌ها و احکام خود، امری بدیهی می‌پندارند. به طور کلی مذهب شیعه، مهم‌ترین تأثیرات را در کمّیت و کیّفیت معماری و تزئینات بناهای آرامگاهی دارد و همان‌طور که در بررسی مقابر شیعی آذربایجان غربی مشخص شده، این آموزه‌ها به طور آشکاری در احداث این دسته از بناها و تداوم حیات آن‌ها در طی ادوار؛ همچنین در حضور عناصر و مشخصه‌های معماری مقابر منطقه از جمله‌ کاربرد مناره‌ها، استفاده از ضریح و منبر درون مقبره، به‌کارگیری شعائر مذهبی و کتیبه‌هایی با مضامین شیعی، اوج استفاده از تزئینات مفصل کاشیکاری، آیینه‌کاری و گچبری و حتی در وسعت این بناها نیز تأثیرات خود را نشان می‌دهد.



کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manifestation of Shia Doctrines in Architectural Aspects of Qajar Era's Shrines in Western Azerbaijan

نویسندگان [English]

  • reza rezaloo 1
  • esmaeel maroufi 2
  • Aliasqar mahmoodi 3
1 Associate prof. of Archeology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran,
2
3
چکیده [English]

Besides factors such as geographic condition, climate and culture; religious doctrines and orders also have a direct effect on styles and characteristics of shaping the architecture of each historical era in Iran. Suchimpacts are more obvious in religious monuments especially in cemeterymonuments; so we can claim that religion and architecturehave an accomplished association and they could be considered as inseparable issues. Present study identifies and determines scope of effects resulted by Shia doctrine on architecture and related arts in the Shia shrines of Qajar era in Western Azerbaijan, and is based on Library and field work. Therefore it aims to study the influence of Shia doctrines in architectural characteristics and decoration of monuments in Western Azerbaijan and the relation between Shia doctrine and commandments with art and architecture of monuments in Western Azerbaijan. Results indicate that Shia Muslims consider monuments building, specially shrines, as mosques presenting their doctrine and laws as an obvious act. Generally, Shia religion leaves is most important qualitative and quantitative effects in architecture and decoration of monuments and as it became clear while studying Shia monuments in Western Azerbaijan, these doctrines show their effects in creating these types of buildings and their continuous existence throughout ages, they also manifest themselves in presence of architectural elements and features such as minarets in tomb monuments, using shrines and pulpits and alters inside them, applying religious poems and inscriptions with Shia prayers and content, extreme use of tiling, mirrors and tore and even the size of these buildings.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Tombs؛ Western Azerbaijan
  • Qajar Era
  • Manifestation Doctrines
  • Shia Muslims
قرآن کریم
آرشیو سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی
آقاسی، مهدی‌ (1350). تاریخ خوی. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
انصاری قرطبی، محمد بن احمد (1405ه.ق). تفسیر قرطبی، چاپ دوم، بیروت: دار­احیاء التراث العربی.
بحرینی، حسین (1381). امام‌زاده کهنه شهر (تازه شهر) سلماس، شورای ثبت آثار ملّی شمال غرب، میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی.
بختیار، افشین (1389). ایران گهوارۀ تمدن، چاپ سوم، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا.
پوپ، آرتور (1387). سیری در هنر ایران، جلد هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.
چازکا، پرو و بهومیل، امجد (1373). معماری مساجد جهان، ترجمۀ حسین سلطان‌زاده، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
حاتم، غلامعلی (1379). معماری اسلامی ایران در دورۀ سلجوقیان، چاپ اول، تهران: جهاد دانشگاهی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسایل الشیعه فی تحصیل احکام الشریعه، جلد 14، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
حسینی عاملی، محمد جواد (1324). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، بیروت: نشر دارالاحیاءالتراث العربی.
خوئی، ابوالقاسم (1410). منهاج الصالحین، قم: مدینه العلم.
سبزواری، محمد باقر (1382). ذخیره المعاد فی شرح الارشاد، قم: مؤسسه آل بیت.
شیخ طوسی، محمد بن حسن (1376). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، جلد 6، تهران: نشر مکتبه الصدوق.
طاهری خرم آبادی، حسن (1387). تبرک و قبور، چاپ سوم، قم: موسسه بوستان کتاب.
عقابی، محمد مهدی (1387). دایره المعارف بناهای تاریخی دوره اسلامی (بناهای آرامگاهی)، چاپ دوم، تهران: سورۀ مهر.
محمدی ری شهری، محمد (1389). میزان الحکمه، جلد چهارم، قم: نشر دار‌الحدیث.
محمدی ری شهری، محمد (1390). ساز و کارهای تبدیل اماکن زیارتی به قطب‌های فرهنگی، مجله مشکوه، 113: 140 - 146
نجفی، علی (1381). تحقیق پیرامون مناره (1) ، ماهنامه درسهایی از مکتب اسلام ، 498 و 499: 62 - 68
نصیری، بهروز و عاشرزاده، زهرا (1381). خوی در گذر زمان، خوی: قراقوش.
یوسفی آبکسری، سپنتا(1379). بررسی بناهای عصر صفوی در کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
و
گفتگوی شخصی با مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت ا... علوی گرگانی، خرداد 1392.
گفتگوی شخصی با مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت ا... مدرسی یزدی، خرداد 1392.
گفتگوی شخصی با  دفتر مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت ا... مکارم شیرازی، خرداد 1392.