تجلی نقش خورشید خانم در قالی ایران

شاه پروری, محمدرضا; میرزاامینی, محمد مهدی

doi:10.22051/jjh.2016.2403

صفحه اصلی فهرست مقالات مشخصات مقاله

|
|
|
ارجاع به این مقاله
RIS EndNote BibTeX APA MLA Harvard Vancouver
|
اشتراک گذاری

تجلی نقش خورشید خانم در قالی ایران

مقاله 5، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 15، بهار و تابستان 1395، صفحه 55-66 اصل مقاله (739 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jjh.2016.2403

نویسندگان

محمدرضا شاه پروری

¹؛ محمد مهدی میرزاامینی²

¹کارشناس ارشد فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

²دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

قالی ایرانی همواره تجلی‌گاه نقوش متعددی است. هر یک از این نقوش، به‌گونه‌ای از ابراز احساسات هنرمند طراح و یا بافنده بهره جسته و از زندگی اجتماعی، اعمال آیینی و تمایلات فرهنگی آنان تأثیر گرفته و ازاین‌رو حامل مفاهیم کثیری همانند بهشت عدن، جاودانگی، خیر و شر است. در میان نقوش متنوع، نگاره خورشید خانم که قدمتی دیرینه دارد، از نگاره‌های رایج در قالی است که در فرم‌های شکسته، گردان و در نقاط گوناگون جلوه‌گری می‌کند و توسط بسیاری از بافندگان روستایی، عشایری و یا شهری مورداستفاده قرار می‌گیرد. لذا در پژوهش حاضر، چرایی کاربرد نقش‌مایه موسوم به خورشید خانم در قالی ایرانی به‌عنوان مهم‌ترین هدف موردبررسی قرار می‌گیرد. بدین‌جهت در راستای پاسخگویی به سؤال مذکور، ابتدا به بررسی و تبیین جایگاه خورشید و زن که دو عنصر تلفیقی در نگاره موردبحث است، طی ادوار گوناگون پیش و پس از اسلام در فرهنگ ایرانی پرداخته می‌شود. سپس با بررسی مفاهیم نقش مذکور، جایگاه آن در قالی و معانی حاکم بر آن و تأثیرپذیری آن از مناطق گوناگون موردتوجه قرار می‌گیرد. نتایج بررسی‌ها مبین آن است، نقش‌مایه خورشید خانم علاوه بر کاربرد تزئینی و فیگوراتیو در قالی، از مفاهیم معنوی و نمادین، نظیر الوهیت پروردگار، اقتدار، تعالی و نشانه‌هایی از او اشاره دارد. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی و تحلیل محتوا بوده و گردآوری اطلاعات علاوه بر شیوه میدانی، به‌صورت کتابخانه‌ای نیز انجام‌گرفته است.

کلیدواژه ها

خورشید خانم؛ قالی؛ خورشید؛ زن

عنوان مقاله [English]

Manifestation of sun motif in Iranian carpet

نویسندگان [English]

mohammad reza shahparvari¹؛ mohammad mehdi mirzaamini²

چکیده [English]

Iranian carpet is always a place for manifestation of many different motifs. Each of these motifs has benefited from the emotion expression of designers or weavers. They have been influenced by social life, rituals and cultural tendencies and that's why they carries numerous concepts such as Heaven, immortality, Good and Evil. Among different motifs, there is the pattern of Sun (depicted as a female figure) which has an ancient history and has been used frequently in carpets in different form such as fragmental and round and in different places on carpets. This pattern has been used by different weavers in different cities, villages and even by nomads. In this research, the reason for using such motif (so called: Mrs.Sun) in Iranian carpet has been studied as the most important purpose of the research. For answering the research question, first the status of sun and woman which were combined in concerned pattern is studied and analyzed in different eras of Iranian culture, both before and after Islam. Then by studying concepts of this motif, its position in carpet, its associated meanings and imposed impacts from different areas has been emphasized too. The research results indicate that although the motif of sun has a decorative and figurative function in carpet, it refers to spiritual and symbolic concepts such as divinity, power and sublimity of God too. The research method is descriptive-analytical and through field research and library based method the data has been collected.

کلیدواژه ها [English]

Mrs.Sun, carpet, woman, sun

مراجع

- قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، مشهد: نشر جلیل.

- ایزدپناه، مهرداد (1381). آشنایی با دین زرتشت، تهران: انتشارات محور.

- بختور تاش الف، نصرت اله (1380). نشان راز آمیز، چاپ سوم، تهران: موسسه انتشارات فرهنگی هنری فروهر.

- بختور تاش ب، نصرت اله (1383). تاریخ پرچم ایران، تهران: انتشارات بهجت.

- بصام، سید جلال‌الدین و همکاران (1383). رویای بهشت هنر قالیبافی ایران، جلد دوم، تهران: سازمان اتکا.

- بهار، مهرداد (1362). پژوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست، مشهد: توس.

- بهرام پور، نسرین (1387). بررسی نمادهای مقدس ایران در سفال، تهران: نشر شهرآشوب.

- تجدد، حسین (1390). دائره‌المعارف فرش دستباف ایران، جلد اول، تهران: دائره‌المعارف ایران‌شناسی.

- تناولی الف، پرویز (1368). قالیچه‌های تصویری ایران، تهران: انتشارات سروش.

- تناولی ب، پرویز (1356). قالیچه‌های شیری فارس، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- جعفر قلیان، طاهره (1374). چهره زن در اساطیر ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، اهواز: دانشگاه شهید چمران.

- جهانگیری، محسن (1384). زن از نگاه ابن عربی، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره شصت و پنجم.

- چیت‌سازیان، امیرحسین (1388). نگاهی به تاریخ درخشان فرش کاشان، تهران: انتشارات سروش.

- حصوری، علی (1389). مبانی طراحی سنتی در ایران، چاپ سوم، تهران: نشر چشمه.

- خزائی، محمد (1381). نمادگرایی در هنر اسلامی، اولین همایش هنر اسلامی ایران، به اهتمام محمد خزائی، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.

- خسروی، حسین (1388). نگاهی به نماد خورشید در تمثیلات سهروردی، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال پنجم، شماره 15.

- دانشگر، احمد (1388). دانشنامه فرش ایران، کتاب دوم. تهران: مرکز ملی فرش ایران.

- ذکرگو، امیرحسین، طبیعت در هنر شرقی (1388). مجموعه مقالات همایش طبیعت در هنر شرق، تهران: فرهنگستان هنر.

- زمردی الف، حمیرا (1379). تجلیات قدسی خورشید، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 153 و 154.

- زمردی ب، حمیرا (1382). نگرش تطبیقی ادیان و اساطیر شاهنامه فردوسی، تهران: انتشارات زوار.

- ژوله، تورج الف (1390). پژوهشی در فرش ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات یساولی.

- سجادی، سید جعفر (1389). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، انتشارات طهوری، چاپ هشتم، تهران.

- سرلو، خوان ادواردو (1389). فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.

- شهیدی صالحی، محسن (1379). مدخل زن، دائره‌المعارف تشیع، جلد هشتم، تهران: نشر شهید سعید محبی.

- صلواتی، مرجان (1387). نماد شناسی بیرق ایران باستان تا آغاز دوران صفویه، فصلنامه تخصصی هنرهای تجسمی نقش‌مایه، سال اول، شماره 1.

- عرب نیا، فرامرز (1377). نماد پژوهی خورشید، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، تهران: دانشگاه هنر تهران.

- فره‌وشی، بهرام (1352). ایران ویچ، تهران: دانشگاه تهران.

- کزازی، میر جلال‌الدین (1368). از گونه‌ای دیگر: جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: نشر مرکز.

- کوپر. جی. سی (1386). فرهنگ نمادهای مصور سنتی، ترجمهی ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر نو.

- گدار، آندره (1377). هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

- لاهیجی، شمس‌الدین (1371). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح محمد برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: انتشارات زوار.

- ماری کخ، هاید (1387). از زبان داریوش، ترجمهی پرویز رجبی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر کارنگ.

- محمدی، رامونا (1387). نقش خورشید در هنر اسلامی، دو فصلنامه تخصصی نقش‌مایه، شماره 2.

- معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی، جلد اول، چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

- میراندا بروس و میت فورد (1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان. ترجمهی ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، تهران: انتشارات کلهر و دانشگاه الزهراء.

- میرزا امینی، سید محمدمهدی و بصام، سید جلال‌الدین (1390). نقش نمادین ترنج در فرش ایران، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، شماره 18.

- نفیسی، سعید (1328). درفش ایران و شیر و خورشید، تهران: زینعلی.

- نیرنوری، حمید، تاریخچه بیرق ایران و شیر و خورشید (1344). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقاتی اجتماعی ایران.

- ویدن گرن، گئو (1387). مانی و تعلیمات او، ترجمهی نزهت صفا اصفهانی، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.

- هال، جیمز (1387). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمهی رقیه بهزادی، چاپ سوم، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

- یاحقی، محمدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

- یشت‌ها (1363). ترجمهی کتایون مزداپور، جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-Dell, Christopher (2012) Mythology, United kingdom: Thames & Hudson Ltd

-Jung.C.G (1959) Pschology and alchemy, Collocted works, London: Routledge.

-Madanjeet, singh (1993) The sun in myth and art, London: unesco.

-Sakhai, Essie (2008) Persian rugs and carpets, England: Antique collectors club Ltd.

-WoolFSON, Michael (2001) The origin and evolution of the solar system, Astronomy & Geophysics, vol 41, issue 1.12- 1.19.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,002

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 918